Mfumo wa Gaza

Khala ka mfumo wo tswaleriwa wa Gaza lowu veke kona exikarhi ka malembe ya 1824 - 1895
(Ritlerisewe kusuka e Gazaland)

Mfumo wa le kaGaza a wu simekiwe laha namunthla ku nga Mozambhiki na Zimbabwe, kusukela e ka nambu wa Nkomathi kuya e ka Nambu wa phungwe.

Mfumo wa Gaza
(Gazaland Empire)
1820 – 1895
Location of Gaza Empire
Location of Gaza Empire
Ntsindza Chayimeti (Mandlakazi)
Tindzimi Xingoni, Xitsonga, Xithswa, Xirhonga, Nyembane, Xihlengwe
Hulumende Mfumo wa vukosi
Hosi
 - 1820-1858 Soshanghana
 - 1859-1861 Mawewe
 - 1861-1884 Mzila
 - 1884-1895 Nghunghunyana
Nkarhi wa ma timu Vukolonyi
 - Wusimekiwe hi 1820
 - Wuhela hi 1895
Ku anama 56,000 km² (21,622 sq mi)
Mali (Ku Cincisana)

Matimu ya Mfumo wa kaGaza Lulamisa

Kutumbuluka (1820 - 1858) Lulamisa

Mfumo wale kaGaza wu sungule hi lembe ra 1828 hinkarhi ma lembeya Matiwani [1] loko Soshangana Manukosi (Manukuza) a tsutsumela e n'walungu wa Afrika-Dzonga endzhaku ka ku hluriwa ka mavuthu ya ka Ndwandwe hi mavuthu ya Shaka e hansi ka vurhangeri bya Zwide, enambyeni wa Mhlathuzi. Hi 1835 Soshangana u fikile a aka e ribuweni ra nambu wa Tembe e ku suhi a tiko ra Swaziland. Shaka u rhumele phfumba ra hakelo kuya hlasela vatsuvuki lava, hikwalaho soshangana na machangana lawa a amarhangela marhurhele e xifundzeni xa Limpopo ma kongoma enwalungu ku kondza vaya fika enambyeni wa Zambezi. Hilaha va fikeke va hlangana na vasuvuki va va ngoni lava rhangeke, Zwangendaba na Xaba. Endzaku ka tinyimpi timbirhi laha Soshangana a hluleke kona, u rhurhele e Musapa e tikweni ra Zimbabwe laha va akeke kona[2].Hiloko kusungula mfumo wa Gaza, lowu ntsindza wa wona wosungula wuveke Musapa. Mfumo lowu Soshangana a wusimekeke u wu chule vito ra Gaza leria kuri vito ra kokwa-xindhue wakwe.

Hi lembe ra 1838, mfumo wa kaGaza wu lahlekeriwe hi mavuthu yo tala lawa ma dlaweke hi ntungu wa mpondzo lowu hlaseleke tiko hinkwaro, leswi endleke leswaku Soshangana a rhurhisa mfumo wakwe a thlelela e Limpopo laha a fikeke a aka e Chayimeti e Massurize lowu veke ntsidza wa mfumo wa ka Gaza hi 1840.Tiko ra kaGaza anase ri aname kwalomu ka 56 000km². Eku fambafambeni loku Soshangana u hoxe tinxaka-nxaka ta vanhu lava a vahluleke e hansi ka mfumo wakwe, votalavavanhu lava a vari matsonga lava a va kumeka e limpopo. Vaboheke ku amukela ndlela yo hanya ya xizulu, kumbe xingoni. Majaha ya matsonga ama tirhisiwa e mavuthwiniya soshangana tani hi mabulandlela kumbe lava pfulaka ndlela [3].

Tanihileswi mfumo wa kaGaza anase wu ndlandlamuke kusukel e n'walungwini wa Swaziland kuya fikela e dzonge wa Nyembane leyi akuri ndhzawu ya maphutukezi,wusungule kuva mfumo wavumbirhi hivukulu kulandzela mfumo wa Shaka. Mfumo wa maphutukezi, wu rhumele phfumba rakurhula eka soshangana hi siku ra vu 18 e n'whetini ya mhawurihi lembe ra 1840. Pfhumba leri a ri rhangeriwe hi Caetano Pinto dos Santos loyi a a lerisiwe ku endla ntwanano wa kurhula na Soshangan. Hikakunene, u amukeriwile e hubyweni ya Soshangana e Chayimeti laha a nyikeleke hi nyiko ya Banga na bandi, naswona Soshangana u nyikele hi Zagiya na xivhiko xayena. Kambe kuhava ntwanano lowu fungiweke exikarhi kavona.

Minthsaho Lulamisa