Xivava

Xivava i ndhawu yo hlawuleka leyi Vatsonga a va tshivelela ndzilo, ku swekela kona swakudya swa vona no xuxela kona hi mikarhi ya vuxika. Laha i ndhawu leyi vakheghula a va tala ku tshama kona va tsheketela vatukulu va vona mitsheketo. Xivava na xona a xi endliwa hi switirhisiwa swo huma eka ntumbuluko. Vatsonga va khale a va ri na tinxaka tinharhu ta swivava. A va ri na xivava xa timhandzi to yimisiwa, xo endliwa hi timhandzi na tinhlanga na xivava xa timhandzi to hingakanyiwa.^[1]^[2]

Maakelo ya Xivava

Loko Vatsonga va khale va lava ku aka swivava swa vona a va sungula va kuma switirhisiwa leswi enhoveni ehandle ko swi xava. Loko va hlengeletile a va fika va tsala xirhendzevutana tani hi ntolovelo ni muxaka wa tiyindlu leti a va aka tona.

Xivava xa timhandzi

Maendelo ya Xivava xa timhandzi, ya sungula hi ku tsala xirhendzevutani hi nenge, Kutani va famba va cela makhele ehenhla ka xona lomu a va ta hoxetela timhandzi to bumbula. Timhandzi to bumbula timbirhi a va ta tlhela va ya ti celela enyangweni ti langutana laha a va ta ya endla nyangwa wa vona kona. Loko va heta ku celela timhandzi a va sungula ku betsa rimbalelo ra le ndzeni ku sukela ehansi ku kondza va ya fika enyangweni ya xivava, kutani va famba va xoxela timhandzi to lala ku sukela enyangweni va hlanganyisa xivava. Loko va hlanganyisile a va humela ehandle ka xivava va boha rimbalelo ra le hansi va ri karhi va tiyisa hi byewu lebyo tsakama swi tiya swinene.^[1]

Loko rimbalelo ra le handle ri fike emakumu a va ta sungula ku boha rimbalelo ra le xikarhi, endzeni ni le handle na swona va ri karhi va tiyisa hi byewu byo tsakama. Rimbalelo ro hetelela a va ta ya ri boha ehenhla laha na kona a va ta boha endzeni ni le handle, va hetelela va tsema timhandzi le henhla ti ringanana va tlhela va koma hi byewu swi tiya.^[1]

Xivava xa timhandzi na tinhlanga

Kasi handle ka xivava xo endliwa hi timhandzi ntsena a va tlhela va ri na xo endliwa hi timhandzi na tinhlanga, laha na kona ematshanweni yo xoxela timhandzi to lala, a ku xoxeriwa tinhlanga exikarhi ka timhandzi to bumbula va tlhela va betsa timbalelo ehansi, exikarhi ni le henhla va tiyisa hi byewu byo tsakama.^[1]

Xivava xo hingakanya timhandzi

Maendlelo ya xivava xo hingakanya timhandzi ya hambanile swintsongo na maendlelo lama mbirhi ya ha ku boxiwaka laha henhla, hikuva eka lawa ku celeriwa timhandzi ehenhla ka xirhendzevutana kambe tona ti famba hi timbirhi-mbirhi endzeni ni le handle ku kondza ti ya fika enyangweni ya xivava, laha na kona ku nga celeriwa timhandzi timbirhi to bumbula ti langutana ti endla rimba. Xivava xa muxaka lowu a xi betsiwi hikuva timhandzi letiya ti nga celeriwa hi timbirhimbirhi ti va ti fambe kusuhi na kusuhi ku kota ku khoma timhandzi kumbe tihunyi leti nga ta hingakanyiwa exikarhi. Ku endla xivava a swi nga ri na ntirho wo tala hikuva a xi nga fuleriwi hambi ku phamiwa khumbhi hi misava ku fana na miako leyi n’wana.^[3]

Swin'wana

Swivava a swi cheleteriwa misava laha ehansi swi endleriwa switiko exikarhi laha a ku ta tshiveriwa ndzilo kona, swi chayiwa , swi sindziwa hi misava yo tshuka no rhideriwa hi misava yo ntima hi xirhidelo, yi tlhela yi sindziwa hi vulongo bya tihomu ku fana na tiyindlu tinene.^[1]

Mintshaho

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 Malabela NM,Nkanelo wa maakelo, mahlayiselo ni mintirho ya tindlu ta ndzhavuko ta vatsonga, University of Limpopo - 2015
↑ Mhinga M.E,Nkucetelo wa vukreste eka mafambisele ya muti wa ndhavuko wa vatsonga, University of Limpopo - 2012
↑ Oxford South African School Dictionary, P143 - 2006

[ph1-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 Malabela NM,Nkanelo wa maakelo, mahlayiselo ni mintirho ya tindlu ta ndzhavuko ta vatsonga, University of Limpopo - 2015

[ph2-2] Mhinga M.E,Nkucetelo wa vukreste eka mafambisele ya muti wa ndhavuko wa vatsonga, University of Limpopo - 2012

[ph3-3] Oxford South African School Dictionary, P143 - 2006

[1]

[2]

[3]