Xiputukezi

Xiputukezi ii ririmi ra ximfumo ra le Phochugali, Brazili, Cape Verde, Angola, Muzambhiki, Guinea-Bissau na São Tomé na Príncipe, naswona ri thlela riri na xiyimo xa ximfumu le East Timor, Equatorial Guinea, na Macau. Munhu kumbe tiko leri vulavulaka Xiputukezi ri vuriwa "Lusofoni" (lusófono). Hikwalaho ka ku ndlandlamuka hi nkarhi wa vukoloni, Xiputukezi xi kumeka emisaveni hinkwayo. Xiputukezi i xiphemu xa tindzimi leti umbulukeke eka xiLatini, naswona ti hlayisa mpfumawulo wa xikheithiki eka marito ya tona.

Leswi ku nga ni vanhu va kwalomu ka 230 wa timiliyoni lava vulavulaka ririmi ra ntumbuluko na vanhu va 25-30 wa timiliyoni lava vulavula ririmi leri kuri ra vumbirhi, Xiputukezi xi ni vanhu va 260 wa timiliyoni lava xi vulavulaka. Hi xitalo ri xaxametiwa tanihi ririmi ra vutsevu leri vulavuriwaka ngopfu, ririmi ra vunharhu leri vulavuriwaka swinene ra le Yuropa emisaveni hinkwayo hi ku ya hi vanhu lava vulavulaka ririmi ra ximanana naswona i ririmi ra vumbirhi leri vulavuriwaka hi vanhu vo tala emisaveni, ri tluriwa ntsena hi Xipaniya. Ririmi leri ri vulavuriwa ngopfu Tikonkulu wa Dzonga ra Amerika, rithlela riva rin'wana ra tindzimi ta khume leti vulavuriwaka ngopfu Afrika, , naswona iririmi-ximfumo ra Nhlangano wa Ikhonomi ya Matiko ya Afrika Vupela-dyambu, Nhlangano Wa Afrika, Nhlangano lowu vumbiweke hi matiko hinkwawo ya misava lama vulavulaka Xiputukezi. Hi lembe ra 1997, nkambisiso lowu heleleke wa dyondzo wu veke Xiputukezi tanihi rin'wana ra tindzimi ta khume leti nga ni nkucetelo swinene emisaveni.