XiInterlingue

Interlingue ; InterlingueTemplate:Infobox Language/image
Created by:	Edgar de Wahl
Setting and usage:	Ririmi ro pfuneta ra matiko ya misava
Ntsengo wa Lavavulavulaka:	—
Category (purpose):	ririmi leri akiweke leri sekeriweke eka tindzimi ta Indo-EuropeanTemplate:Infobox Language/script
Tikhodi ta ririmi
ISO 639-1:	ie
ISO 639-2:	ile
ISO 639-3:	ile Template:Infobox Language/IPA

XiInterlingue, ekusunguleni ya XiOccidental, i ririmi ro pfuneta ra matiko ya misava leri tumbuluxiweke hi 1922 naswona ri thyiwile vito lerintshwa hi 1949. Muvumbi wa rona, Edgar de Wahl, u lave ku fikelela nkarhi na nkarhi lowukulu wa ririmi na vumunhu bya ntumbuluko. Ntivomarito wu sekeriwe eka marito lama nga kona khale ku suka eka tindzimi to hambana na endlelo ro huma leri tirhisaka swirhangi na swilandzi leswi tiviwaka.

Matimu na ntirho

Nkandziyiso wo sungula wa Kosmoglott (endzhakunyana Cosmoglotta), lowu kandziyisiweke hi ku hatlisa endzhaku ka xitiviso xa leswaku Nhlangano wa Matiko wu dyondza hi xiphiqo xa ririmi ra matiko hinkwawo.

Masungulo

Edgar de Wahl u tivise ku tumbuluxiwa ka Occidental hi 1922 hi nkandziyiso wo sungula wa magazini wa Cosmoglotta, lowu kandziyisiweke eTallinn, Estonia ehansi ka vito ra Kosmoglott. Occidental akuri mbuyelo wa malembe ya ku ringeta ka munhu hi xiyexe ehansi ka vito ra Auli (ririmi ro pfuneta), leri anga ri tirhisa kusukela hi 1906 kuya eka 1921 naswona leri endzhaku ri kumeke vito ra xirhangiso ra proto-Occidental. De Wahl, loyi ekusunguleni ari museketeri wa XiVolapük ivi endzhaku ari Esperanto, u sungurile ku tumbuluxa Occidental endzhaku ka vhoti leyi tsandzekeke yo pfuxeta XiEsperanto hi 1894.

Va hlanganyela eka nhlengeletano ya Vupeladyambu eVienna, 1928: Engelbert Pigal, Karl Janotta, A. Deminger, Hanns Hörbiger, Eugen Moess, Franz Houdek, Johann Robert Hörbiger

Nhlengeletano ya vatirhisi va tindzimi ta le Vupela-dyambu (Interlingue) eVienna hi 1927.

De Wahl u tsalelane ni vatumbuluxi van’wana va tindzimi, exikarhi ka vona a ku ri mutivi wa tinhlayo wa le Italy Giuseppe Peano (muvumbi wa Latino sine flexione), loyi a kumeke ku tlangela eka yena hikwalaho ka ku hlawuriwa ka yona ka ntivomarito wa matiko hinkwawo, na Waldemar Rosenberger, muvumbi wa Idiom Neutral.

Loko yi tivisiwa hi 1922, Occidental a yi ri kusuhi ni ku hela. De Wahl a a nga tiyimiselanga ku tivisa ririmi leri ku ringana malembe ma nga ri mangani, kambe u endle xiboho xo hatlisisa ku humesiwa ka rona endzhaku ko twa leswaku Nhlangano wa Matiko wu sungurile ku lavisisa xivutiso xa ririmi ra matiko hinkwawo. Nkandziyiso wo sungula lowu tiviwaka eka Occidental, ku nga xibukwana lexi nga ni nhloko-mhaka leyi nge Transcendent Algebra hi Jacob Linzbach, wu humelele emahlweninyana ka ku va Kosmoglott a sungula ku humesiwa.

Occidental yi sungurile ku hlengeleta valandzeri hikwalaho ka ku hlayeka ka yona, hambi leswi a yi pfumaleka hi ku helela ka swigaririmi na swihlamusela-marito. Endzhaku ka malembe mambirhi hi 1924, de Wahl u tsarile leswaku a a tsalelana na kwalomu ka 30 wa vanhu "in good Occidental" hambi leswi a ku pfumaleka switirhisiwa swo dyondza, naswona vatirhisi va tindzimi tin'wana va sungule ku joyina Occidental. Xihlamusela-marito xo sungula, ku nga Radicarium Directiv, ku nga nhlengeleto wa marito ya timitsu ta le Vupela-dyambu ni marito lama ringanaka na wona hi tindzimi ta tsevu, xi kandziyisiwe hi lembe leri landzeleke.

Kosmoglott nakambe a ku ri foramu ya tindzimi tin’wana to hambana-hambana leti kunguhatiweke, kasi ya ha tsariwa ngopfu hi ririmi ra le Vupela-dyambu. Vito leri ri cinciwile ri va Cosmoglotta hi 1927 tanihi leswi ri sunguleke ku tlakusa Occidental ximfumo ematshan’weni ya tindzimi tin’wana, naswona hi January yoleyo hofisi ya vahleri ni ya vulawuri ya magazini leyi yi rhurhiseriwe endhawini ya le Vienna ya le Mauer, leyi sweswi yi nga xiphemu xa Liesing. Ku humelela ko tala ka le ku sunguleni ka Occidental eka nkarhi lowu ku huma eka ndhawu leyintshwa ya le xikarhi ya hofisi, swin’we ni matshalatshala ya Engelbert Pigal, na yena a huma eAustria, loyi xihloko xakwe xa Li Ovre de Edgar de Wahl (Ntirho wa Edgar de Wahl) xi endleke leswaku ku tsakeriwa eka xona Occidental ku suka eka vatirhisi va Ido. Ku tirhisiwa eFurwa ku sungule hi 1928, naswona eku sunguleni ka khume ra malembe lama landzeleke ntlawa wa le Vupela-dyambu wu simekiwile eJarimani, Austria, Sweden, Czechoslovakia ni le Switzerland.

Nkarhi wa Vienna na Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava

khadi ra poso ra PR leri nga na tsalwa ra le Vupeladyambu leri endliweke hi 1928 eVienna

Nkarhi wa Vienna na wona a wu funghiwe hi ku tshamiseka ka timali. Hi ku pfuniwa hi vaseketeri vambirhi lavakulu, ku nga Hans Hörbiger, loyi na yena a humaka eVienna, na G.A. Moore wo huma eLondon, Cosmoglotta yi humelerile ku nga khathariseki xiphiqo xa ikhonomi. Endzhaku ka loko lavambirhi va file hi 1931, Cosmoglotta yi tlhele yi boheka ku titshega hi mali leyi yi yi kumaka eka swikhokhelo ni ku kandziyisiwa nakambe.

Ntlawa lowu awu kula wusungule ku endla matshalatshala yo tiyisisa swinene eka Occidental ekusunguleni ka malembe yava 1930s, hiku tirhisa ku hlayeka ka yona ka at-sight hiku tihlanganisa na tinhlengeletano tofana na tikhamphani, ti embassies, tindlu to kandziyisa na League of Nations na mapapila hiku hetiseka e Occidental lawa ya talaka ku twisisiwa naku hlamuriwa. Tirhekhodo ta Occidental leyi vulavuriwaka eka tirhekhodo ta gramophone leswaku ti hangalasiwa ti endliwile ro sungula eka nkarhi lowu.

Malembe kusukela hi 1935 kuya eka 1939 aya tirha ngopfu eka Cosmoglotta naswona nkandziyiso wa vumbirhi wa magazini lowu wu kandziyisiwile. Eku sunguleni a yi ri ni nhloko-mhaka leyi nge Cosmoglotta-Informationes, hi ku hatlisa yi thyiwile vito lerintshwa ra Cosmoglotta B, yi kongomisa eka swilo leswi tsakisaka ngopfu endzeni swo tanihi timhaka ta ririmi, swiviko swa Occidental eka mahungu ni ku pfuxetiwa ka timali. Eku sunguleni ka 1936, loko hi nga hlayiwi minkandziyiso ya 110 ya Cosmoglotta ni tijenali tin’wana ni switiviso, nhlayo ya minkandziyiso ya 80 a yi ri kona eOccidental ni le kusuhi na yona.

Kambe malembe ya le mahlweni ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava ma tise swiphiqo eka tindzimi ta le Vupela-dyambu ni tin’wana leti kunguhatiweke. Ti yirisiwile eJarimani, Austria na Czechoslovakia, ti sindzisiwa ku hahluka naswona ti vekiwile ti vekiwile tihlo hi Gestapo, leti na tona ti onheke switirhisiwa swo dyondzisa. Ku yirisiwa ka tindzimi leti pfunaka eJarimani a swi onha ngopfu tanihi leswi laha a ku ri laha vanhu vo tala va le Vupela-dyambu a va tshama kona hi nkarhi wolowo. Ku tsandzeka ku amukela ku hakeriwa ka swikhokhelo a ku ri ku onhaka ka timali loku yeke emahlweni endzhaku ka nyimpi swin’we ni ku avanyisa ka Jarimani hi tindhawu leti nga ni nkucetelo, ku nga ri hinkwaswo leswi pfumelelaka ku hakela.

De Wahl, eTallinn, a nga swi kotanga ku vulavurisana ni Occidental Union eSwitzerland ku sukela hi 1939 ku ya eka October 1947, ro sungula hikwalaho ka nyimpi ivi endzhaku ka sweswo ku kavanyetiwa ka poso exikarhi ka Switzerland na Soviet Union. Leswi a a nga swi tivi leswi, de Wahl u pfilunganyekile hi ku pfumaleka ka nhlamulo eka mapapila yakwe lama yaka emahlweni; hambi ku ri nhlengeleto lowukulu wa vutlhokovetseri lebyi hundzuluxeriweke eka Occidental a wu si tshama wu nyikeriwa. Papila rin’we ntsena ra yena leri amukeriweke eSwitzerland ri fike hi 1947, ri vutisa Occidental Union leswaku ha yini ri nga hlamulanga ni rin’we ra rona. Hi nkarhi wolowo, yindlu ya de Wahl ni layiburari yakwe hinkwayo a swi onhiwile hi nkarhi wa ku buluka ka tibomo eTallinn. De Wahl hi byakwe u pfaleriwile nkarhinyana endzhaku ko ala ku suka eEstonia a ya eJarimani, naswona endzhaku u tumbele exibedlhele xa vutshunguri bya miehleketo laha a hanyeke vutomi bya yena hinkwabyo.

Ku sungula ka nyimpi hi 1939 ku yimise minkandziyiso ya ti- Cosmoglotta leti hatimbirhi ku ya fika hi 1940, kambe hi 1941 Cosmoglotta B yi sungule ku kandziyisiwa nakambe naswona yi ye emahlweni ku fikela hi 1950. Nkandziyiso wa Cosmoglotta A kumbe B a wu kandziyisiwa n’hweti yin’wana ni yin’wana exikarhi ka January 1937 na September 1939, . ivi endzhaku (endzhaku ka ku chava ko sungula ka nyimpi) n’hweti yin’wana ni yin’wana ku sukela hi September 1941 ku ya eka June 1951. Hi nkarhi wa nyimpi, i ntsena lava a va ri eSwitzerland ni le Sweden lava nga riki na vukala-tlhelo lava koteke ku tinyiketela hi ku helela eka ririmi leri, va ya emahlweni ni mintirho hi ndlela leyi nga riki ya ximfumo.

Hi nkarhi wa nyimpi, vanhu va le Vupela-dyambu va xiye leswaku hakanyingi ririmi leri a ri pfumeleriwa ku rhumeriwa hi thelegiramu endzeni ni le handle ka Switzerland (ngopfu-ngopfu ku ya ni ku vuya eSweden) hambi ku ri ku nga amukeriwi ximfumo, va ehleketa leswaku vahlahluvi va swi kotile ku ri twisisa naswona va nga ha va va ehleketa leswaku ri tsariwile hi Xipaniya kumbe hi Romansch (ririmi leritsongo kambe ra ximfumo ra Xirhoma eSwitzerland). Leswi swi pfumelele ku vulavurisana ko karhi ku endleka exikarhi ka Vahlapfa eSwitzerland ni le Sweden. Tisenthara tin’wana ta ntirho wa le Vupela-dyambu eYuropa a ti fambanga kahle ku fana na sweswo, laha switoko swa switirhisiwa swo dyondza eVienna ni le Tallinn swi lovisiweke hi ku buluka ka tibomo naswona vanhu vo tala va le Vupela-dyambu va rhumeriwe etikampeni ta nxaniso eJarimani ni le Czechoslovakia.

Vuxaka byi tlhele byi simekiwa endzhakunyana ka nyimpi hi lava saleke, laha mapapila lama humaka ematikweni yo tanihi France, Czechoslovakia, Finland na Great Britain ma fikeke eCosmoglotta. Vatsari va vule leswaku va lulamerile ku sungula migingiriko hi vuntshwa eka ririmi leri. Cosmoglotta a yi ri ni vaxavi emadorobeni ya 58 eSwitzerland tin’hweti ti nga ri tingani Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi nga si hela eYuropa, naswona Cosmoglotta A yi sungule ku kandziyisiwa nakambe hi 1946.

Ku ringanisiwa ka ririmi

Hi nkarhi wa nyimpi vanhu vo tala va le Vupela-dyambu va teke ku endla leswaku ririmi leri ri va leri ringaniseriweke. De Wahl a a tumbuluxile Occidental hi swihlawulekisi swo hlayanyana leswi nga cinciki, kambe a tshemba leswaku ku landzelela ka yona "milawu ya vutomi" swi yi nyikile xisekelo lexi tiyeke lexi eneleke lexi yi nga landzelelaka "ku hundzuka ka ntumbuluko" hi ku cinca-cinca loku a ku ta "pfumelela nkarhi na ku titoloveta ku endla tano." hlayisa ku cinca loku nga ta tikomba ku ri loku lavekaka". Hikwalaho ka sweswo, marito man’wana a ma ri ni swivumbeko swo tlula xin’we leswi pfumeleriwaka, leswi a swi nga ta lulamisiwa hi xileriso ntsena, xisweswo swi siya xiboho xo hetelela eka vaaki hi ku katsa swivumbeko leswimbirhi leswi nga kotekaka eka swihlamusela-marito swo sungula swa le Vupela-dyambu. Xikombiso xin’wana a xi khumba riendli scrir (ku tsala) na xivumbeko xin’wana lexi nga kotekaka xa scripter, tanihileswi havumbirhi bya swona swi tumbuluxeke ku huma loku tiviwaka emisaveni hinkwayo: scritura na scritor ku suka eka scrir, kumbe scriptura na scriptor ku suka eka scripter. De Wahl u kombisile ku tsakela scrir, a kuma leswaku scripter yi tika hi ndlela yo karhi, kambe u vule leswaku leyi yo hetelela hakunene ya pfumeleriwa na leswaku Occidental yi nga ha teka ku hundzuka loku fanaka na tindzimi ta ntumbuluko leti eka tona swivumbeko leswi haswimbirhi swi sungulaka ku tirhisiwa loku fanaka, laha xivumbeko xo leha xi nga na a ximunhuhatwa xo tika na xa xivumbeko naswona xo koma xi vumba thoni yo olova no ya siku na siku (ku fana na xitori xa Xinghezi vs. matimu).

Matsalelo a ku ri ndhawu yin’wana leyi eka yona a ku ri ni swilo swo hlayanyana leswi nga kotekaka, ku nga matsalelo ya etymologic (adtractiv, obpression), matsalelo ya matimu (attractiv, ku tshikileriwa), kumbe matsalelo lama olovisiweke (atractiv, opression). Matsalelo lama olovisiweke eku heteleleni ma hundzuke mpimanyeto hi 1939. Leswi swivutiso swa ha saleke malunghana ni xivumbeko xa ximfumo xa marito man’wana ni ku pfumaleka ka rungula ro angarhela leri a ri kunguhateriwe vanhu hinkwavo, nkarhi wo tala hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava wu tirhisiwile eka ku ringanisiwa ka ririmi ni ku tumbuluxiwa ka tikhoso, naswona wu fanele wu va kona ku ya eka nyimpi leyi yaka emahlweni, hi August 1943 ku endliwe xiboho xo tumbuluxa xikolo xa nkarhinyana xo endla endlelo leri ri va ximfumo.

Endlelo leri a ri ha ku sungula ku nga ri khale nyimpi yi nga si sungula, naswona Valungu va le Switzerland, va tikuma va ri ekule ni tiko-nkulu hinkwaro, va hlawule ku dzikisa mianakanyo ya vona eka switirhisiwa swo dyondzisa leswaku va ta va va lunghekile eku heleni ka nyimpi.

IALA, Interlingua, na ku cinca vito ku va Interlingue

International Auxiliary Language Association (IALA), leyi simekiweke hi 1924 ku dyondza ni ku kumisisa ririmi leri kunguhatiweke kahle swinene eka vuhlanganisi bya matiko hinkwawo, eku sunguleni yi langutiwa hi ku kanakana hi vaaki va le Vupela-dyambu. Musunguri-kulobye wa yona Alice Vanderbilt Morris a a ri MuEsperantist, tani hi vatirhi va yona votala, naswona Ma-Occidental yotala kukatsa na de Wahl hi yexe ava tshemba leswaku vurhangeri bya yona ehansi ka Esperantist William Edward Collinson swivula leswaku yi simekiwile na vatirhi va vativi va tindzimi va xiphurofexinali ehansi ka vukala-tlhelo ni xivangelo xa sayense xo tiyisa xitsundzuxo xo hetelela xa Xiesperanto. Vuxaka byi hatle byi antswisiwa, hambiswiritano, tanihileswi swi veke erivaleni leswaku IALA a yi kunguhate ku va yi nga yi hi nghohe hilaha swi nga kotekaka hakona hi ku tolovelana ni tindzimi hinkwato leti nga kona leti kunguhatiweke. Ric Berger, mutivi wa ndhuma wa Occidental loyi endzhaku a joyineke Interlingua hi malembe yava 1950s, u endle riendzo ra munhu hi xiyexe e Morris hi 1935 laha yena na nuna wa yena va kombiseke ku lava ku tiva Occidental naswona va n’wi rhamba ku vulavula hi ririmi, leswinga antswisa swinene mavonelo ya Berger hi nhlangano.

Hi 1945, IALA yi tivise leswaku yi kunguhata ku tumbuluxa ririmi ra yona naswona yi kombisile mune wa tivhidiyo leti nga kotekaka leti nga ehansi ka ku tekeriwa enhlokweni, hinkwato leti a ti ri ta ntumbuluko[64] ku hambana na xikimi. Vativi va le Vupeladyambu hi ku angarhela a va tsakile leswaku IALA yi teke xiboho xo tumbuluxa ririmi leri fanaka swinene hi ntumbuluko na ra Vupeladyambu, va ri vona tanihi nhlangano lowu tshembekaka lowu nyikeke ntikelo eka mhaka ya vona ya leswaku ririmi ro pfuneta ri fanele ku ya emahlweni eka dyondzo ya tindzimi ta ntumbuluko ematshan’wini yo ringeta ku ringanela va va fambiselo ro endliwa. Ric Berger a ri na langutelo lerinene ngopfu eku hlamuseleni ka ririmi leri taka tanihi ku hlula ka xikolo xa ntumbuluko na "kwalomu ka ririmi leri fanaka" hi 1948. Berger a ha ri na ku kanakana, hambiswiritano, a kanakana loko phurojeke leyi nga na xiphemu xo fana na xivumbeko xo tano yi ta kota ku " hi xitshuketa swi endla leswaku xihlawuhlawu [eka tindzimi leti kunguhatiweke] xi wa no tumbuluxa vun'we exikarhi ka vaseketeri va tindzimi ta matiko ya misava". Berger u tlhele a chava leswaku swi nga ha "hanyisa ntsena vaseketeri va ririmi ra ntumbuluko va nga ri na nchumu wo kombisa eka rona" endzhaku ka loko Occidental yi tumbuluxe "vun'we exikolweni xa ntumbuluko" nkarhi wo leha swonghasi.

Loko tindzimi letimbirhi ti ri na ntivomarito lowu fanaka wa tiphesente ta 90 handle ka ku hambana ka matsalelo loku tekeriweke enhlokweni (e.g. hi filosofie na philosophia leswi tekiwaka hi rito rin’we), hi xivumbeko na hi tlhelo ra masungulo a swi hambanile swinene. Nawu wa De Wahl eka Occidental ngopfu-ngopfu a wu herise maendli ya Xilatini lama nga ni swirhabyani swimbirhi (maendli yo tanihi act: ager, act- kumbe send: mitter, miss-), kasi Interlingua yi ma amukerile ntsena tanihi xiphemu xa fambiselo ra ntumbuluko. Tindzimi ta vulawuri (Xitaliyana, Xipaniya na/kumbe Xiputukezi, Xifurwa, Xinghezi) leti tirhisiwaka hi Interlingua ku vumba ntivomarito wa yona hi xiphemu lexikulu ti lava leswaku rito leri faneleke ri kumeka eka tindzimi tinharhu ta xihlovo ("nawu wa tinharhu"), leswi nga ta kanetana hi Occidental’s Germanic substrate na marito man’wana yo hambana lawa hi nhlamuselo ya nga ta va ya nga faneleki eka ririmi leri hlanganeke leri hlayiseke endlelo ra Interlingua. Interlingua yi tlhele yi pfumelela swihlanganisi swa marito leswi nga tshamisekangiki leswi nga hlawuriwa swo fana na so, son na sia tanihi xivumbeko xa munhu wo sungula xa vun’we, vunyingi bya munhu wa vunharhu na xihlawulekisi xa esser, riendli ‘ku va’.

Occidental na yona a ya ha hlakarhela enyimpini. Cosmoglotta yi ye emahlweni yi vika ku fikela hi 1946 hi leswaku i vamani lava poneke nyimpi, leswaku i vamani exikarhi ka vona lava a va lunghekele ku tlhela va hlanganyela ni lava a va ha ri eku hlanganiseni. Magazini lowu a wu ri ni xiphiqo xa timali hikwalaho ka mali leyi tlakukeke ya ku kandziyisa endzhaku ka nyimpi ni ku tsandzeka ka wona ku hlengeleta mali leyi hakeriwaka ematikweni yo karhi, ku nga ku hambana lokukulu ni IALA leyi nga ni mali leyinene leyi simekiweke eNew York.

Tipolitiki ta matiko hinkwawo a ku ri xiphiqo xin’wana eka vanhu va le Vupela-dyambu endzhaku ka nyimpi. Ku sungula ka Nyimpi yo Pfumala Vuxaka swi endle leswaku ku va ni xiyimo lexi nga nyawuriki eka Occidental-Union, leyi vito ra yona khombo ra kona ri fambisanaka ni ra ligi ya tipolitiki leyi lwisanaka ni Rhaxiya; va-Occidental va le Switzerland a va pfumela leswaku hi yona mhaka leyi mapapila hinkwawo ya de Wahl lama humaka eTallinn ma kavanyetiweke. De Wahl u tshamile a nga tivi hi ta nhluvukiso eka ririmi na xiringanyeto vutomi bya yena hinkwabyo.[80] Eku sunguleni ka 1948 Ma-Czechoslovakia ya le Vupela-dyambu a ma sungurile ku kombela vito lerintshwa leri a ri ta va pfumelela ku yisa emahlweni mintirho ya vona ya ririmi handle ko kanakana, va ringanyeta vito leri nge Interal (International auxiliari lingue), leri nhlangano wu hlamuleke leswaku rito leri nge Interlingue ri ta fanela swinene naswona va a va ntshunxekile ku nghenisa ririmi tanihi "Interlingue (Occidental)", kumbe hambi ku ri ku susa ku boxiwa ka Occidental eka swiphemu loko va swi lava. Ric Berger u sungurile ku seketela ku cinca ka vito kusuka eka Occidental kuya eka Interlingue hi 1948 leswi na swona a tshemba leswaku swita pfuneta eka ku hlanganisiwa exikarhi ka tindzimi letimbirhi. Vhoti ya ximfumo eka ku cinca vito kuya eka Interlingue yi humelerile hi 1949 naswona yi pasisiwile hi nseketelo wa 91 wa tiphesente, leswi endleke leswaku vito ra ximfumo ra Interlingue, laha Interlingue (Occidental) na yona yi pfumeleriweke, kusukela hi September 1949.

Ku sungula ka Interlingua hi 1951 ku tsanise Interlingue-Occidental, leyi ku fikela kwalaho a yi nga ri na ntlhontlho eka xiyenge xa tindzimi to pfuneta leti kunguhatiweke hi ntumbuluko. Ndlela leyi Vĕra Barandovská-Frank a yi langutaka ha yona hi xiyimo lexi hi nkarhi wolowo a yi ri hi ndlela leyi landzelaka (yi hundzuluxeriwe ku suka eka Xiesperanto):

Eka xiyenge xa tindzimi leti kunguhatiweke ta ntumbuluko Occidental-Interlingue ku fikela hi nkarhi wolowo a yi nga kanetiwi (ngopfu-ngopfu endzhaku ka rifu ra Otto Jespersen, mutsari wa Novial), tanihi leswi tiphurojeke hinkwato letintshwa a ti ri ekusuhi ni ku tekelela yona. Leswi a swi tirha na le ka Interlingua, kambe swi fambe na xihlamusela-marito xa marito ya 27 000 lexi hlanganisiweke hi vativi va tindzimi va xiphurofexinali lexi tiseke xichavo lexikulu, hambileswi hi ku ya hi nawu a xi tiyisisa ntsena ndlela leyi De Wahl a yi sunguleke. [...] Eka swiyimo leswi matshalatshala ya Ric Berger yo rhurhela vatirhisi hinkwavo va Interlingue hi vunyingi eInterlingua de IALA a ya hlamarisa. Vugwinehi bya yena byi vange ku kanakana na ku kavanyeteka eka swirhendzevutani swa Interlingue, ngopfungopfu endzhaku ka loko a nghenelerile eka ku kandziyisiwa ka "Revista de Interlingua". Mianakanyo ya khale ya ku hlanganisiwa ka ntumbuluko ka tindzimi leti hatimbirhi yi kombisiwile yi nga ri ya xiviri, laha ririmi lerintshwa ri hundzukeke muphikizani.

Don Harlow hi ku fanana u katsakanya lembe ra 1951 ra Occidental:

Interlingua a yi ri na xifundzha lexi lunghekeleke ku endliwa. Kwalomu ka makume nharhu wa malembe ya hundzile kusukela loko ku tumbuluxiwile Occidental, leyi matimba ya yona eka misava ya "naturalistic" ya sivele tiphurojeke tin'wana ta "naturalistic" ku hluvukisa mafambelo ya tona. Kambe nyeleti ya Occidental a yi hungutekile ku sukela enyimpini. Sweswi, ku fana na boluti ku suka eka blue, ku tile nyiko leyi yi rhumeriweke etilweni: ririmi lerintshwa leri akiweke hambi ku ri "naturalistic" ku tlula Occidental. Ku nga khathariseki matshalatshala ya vaseketeri va diehard va Occidental ku sivela leswi nga papalatekiki — xikombiso, hi tindlela to fana na ku thya ririmi ra vona vito ra Interlingue — vunyingi bya va-Occidentalis lava saleke va endle riendzo ro koma ro ya eka ndhawu yo kwetsima ya Interlingua.

Ku yima na ku pfuxetiwa

Nkandziyiso wa 325 wa Cosmoglotta wa nkarhi wa Ndzhati ku ya eka Dzivamisoko 2019.

Nkandziyiso wa 325 wa Cosmoglotta wa nkarhi wa Ndzhati ku ya eka Dzivamisoko 2019. Loko ku rhurha ka vatirhisi vo tala swinene eInterlingua ku tsanise Interlingue swinene, ku hunguteka loku landzeleke ka ntirho a ku ri hakatsongo-tsongo naswona ku humelerile eka makume ya malembe. Cosmoglotta B yi tshike ku kandziyisiwa endzhaku ka 1950, naswona nhlayo ya Cosmoglotta A yi sungule ku hunguteka hakatsongo-tsongo: kan’we eka n’hweti yin’wana ni yin’wana ya vumbirhi ku sukela hi 1952, ivi endzhaku kan’we hi kotara ku sukela hi 1963. Tibulletin tin’wana eka Interlingue ti ye emahlweni ti humelela hi nkarhi lowu to tanihi Cive del Munde (Switzerland). ), Voce de Praha (Czechoslovakia), Sved Mutivi wa Tindzimi (Sweden), Memorandamu ya Matiko ya Misava (United Kingdom), Novas ya Tindzimi ta le Xikarhi (Furwa), Jurnale Scolari ya Matiko ya Misava (Furwa), Buletine Pedagogic ya Matiko ya Misava (Furwa), Super li Frontieras (Furwa), Tindzimi ta le Xikarhi -Postillon (1958, Jarimani), Novas de Oriente (1958, Japani), Amicitie ya le yuropa (1959, Switzerland), Teorie e practica (Switzerland-Czechoslovakia, 1967), na Novas eInterlingue (Czechoslovakia, 1971). Barandovská-Frank a a pfumela leswaku ku hunguteka ka ku tsakela eka Occidental-Interlingue ku humelerile hi ku fambisana ni ku dyuhala ka xitukulwana lexi sunguleke ku kokiwa eka xona ku suka eka tindzimi tin’wana leti kunguhatiweke:

Vunyingi bya lava a va tsakela Interlingue a va ri va xitukulwana lexi nga tolovelana hi ku landzelelana na Volapük, Esperanto na Ido, endzhakunyana va kume ntlhantlho wa vuxongi swinene (hi xiviri wa ntumbuluko) eka Occidental-Interlingue. Votala endzhaku va rhurhele eka Interlingua ya IALA, leyi hambiswiritano yinga tikombi yi humelela swinene hambi leswi masungulo ya yona ya sayense yanga endla leswaku kuva na mavonelo, naswona lava ava tshama vatshembekile eka Occidental-Interlingue ava humelelanga ku hundzisela ku hisekela ka vona eka xitukulwana lexintshwa.

Ntirho eka Interlingue wu fikelele xiyimo xa le hansi hi malembe ya va 1980 na le ku sunguleni ka malembe ya va 1990, loko ku kandziyisiwa ka Cosmoglotta ku yimile ku ringana malembe ma nga ri mangani. Loko nkandziyiso wa 269 wu kandziyisiwile hi 1972 endzhaku ko kandziyisiwa kan’we hi nguva exikarhi ka 1963, nkandziyiso wa 289 a wu fikeleriwanga ku fikela hi ximumu xa 2000 hi xiringaniso xa nkandziyiso lowu nga ehansi ka wun’we hi lembe. Hi ku ya hi Harlow, "hi 1985 nkandziyiso wo hetelela wa nkarhi na nkarhi wa Occidental, Cosmoglotta, wu tshike ku kandziyisiwa, naswona muhleri wa wona, Nkulukumba Adrian Pilgrim, u tshahiwile tanihi loyi a hlamuseleke Occidental tanihi ‘ririmi leri feke.’” Endzhaku ka khume ra malembe, filimi ya tidokhumentari hi 1994 hi Steve Hawley na Steyger eka tindzimi leti kunguhatiweke va tivise xivulavuri xa Interlingue Donald Gasper tanihi "un'wana wa vavulavuri vo hetelela lava saleke va ririmi ra Occidental".

Hilaha swi veke hakona eka tindzimi tin’wana leti kunguhatiweke, ku fika ka Internet ku hlohlotele ku pfuxetiwa ka Interlingue. Hi lembe ra 1999 ku sungule Yahoo! Group in Occidental yi simekiwile, Cosmoglotta a yi sungurile ku kandziyisa hi ku tsekatseka nakambe, naswona ririmi leri ri hundzuke mhaka ya mbulavurisano eka tibuku ta tindzimi to pfuneta. Xikombiso xin’wana i The Esperanto Book leyi humesiweke hi 1995 hi Harlow, loyi a tsaleke leswaku Occidental a yi kandziyisa hi vomu swivumbeko swa le Yuropa ni leswaku van’wana va valandzeri va yona lavakulu va seketele filosofi ya Eurocentric, leyi nga ha vaka yi sivele ku hangalaka ka yona. Hambi swi ri tano, vonelo leri hambaneke na rona a ri tolovelekile emugangeni naswona Occidental yi kume valandzeri ematikweni yo tala ku katsa ni matiko ya le Asia. Wikipedia ya Interlingue yi pasisiwile hi 2004. Emalembeni ya sweswinyana minhlangano ya ximfumo ya swivulavuri swa Interlingue yi tlhele yi sungula: yin’wana eUlm hi 2013, yin’wana eMunich hi 2014 leyi nga na vatekaxiave vanharhu, na ya vunharhu eUlm hi lembe leri landzelaka na ntlhanu.

Nkandziyiso wa sweswinyana wa Cosmoglotta i vholumo 328, ya nkarhi wo sukela hi July ku ya eka December 2021.

Malembe ya sweswinyana ya kombisile tibuku letintshwa leti kandziyisiweke eka Interlingue to tanihi Hosana Leyitsongo, Evhangeli ya Marka, Salute, Jonathan!, na tibuku ta Vicente Costalago: Li sercha in li castelle Dewahl e altri racontas, Antologie hispan, na Fabules, racontas e mites .

Ku olova ka ku dyondza

Tanihi ririmi ro pfuneta ra matiko ya misava, ku olova ku dyondza hi ku tirhisa ku huma ka nkarhi na nkarhi na ntivomarito lowu tiviwaka a ku ri nsinya wa nawu wa nkoka eka ku tumbuluxiwa ka Occidental. Cosmoglotta a yi tala ku kombisa mapapila lama humaka eka vatirhisi lavantshwa ni khale ka vatirhisi va tindzimi tin’wana ta matiko hinkwawo (ngopfu-ngopfu Xiesperanto na Ido) leswi tiyisekisaka ku olova ka ririmi leri. Vatirhisi lavantshwa va kombisile vutivi bya vona bya ririmi hi ku hatlisa, naswona vatirhisi va ririmi ro pfuneta lava nga na ntokoto va avelane ntokoto wa vona. Hikuva vatirhisi vo tala va ririmi leri a va hlanganile na rona endzhaku ko dyondza XiEsperanto ro sungula, rungula ra ku dyondza ririmi leri eka lava nga riki na ntokoto eka tindzimi tin’wana leti pfunaka ta matiko hinkwawo ra kayivela. Ku ringeta kun’wana ko kumisisa nkarhi wo dyondza ku endliwe hi malembe ya 1956 ku ya eka 1957 exikolweni xa le henhla xa Khatoliki ya le Switzerland (gymnasium) eDisentis hi nkarhi lowu lavekaka ku dyondza ririmi. Xikambelo lexi xi kombise leswaku swichudeni leswi hlanganyeleke eka nkambisiso lowu, leswi a swi ri ni ntokoto wa khale wa Xifurwa, Xilatini ni Xigriki, swi ve ni vutshila eka Interlingue leyi tsariweke ni leyi vulavuriwaka endzhaku ka tiawara ta 30 ta dyondzo.