Ku kufumela
Temperate i ndzhawu ya maxelo leyi kumekaka eka ti latitudes kusuka eka subtropical kuya eka ti polar circles ta Misava, exikarhi ka tindzhawu to hisa na to titimela, mpfhuka kusuka eka tropics kuya eka polar circle eka ti hemispheres leti hatimbirhi. Vunyingi bya ndzhawu leyi papamalaka ya zone leyi yitshama e Northern Hemisphere, laha kungana xiphemu lexintsongo ntsena eka Southern Hemisphere. Tindzhawu leti kufumelaka ti kombisa tinguva leti baseke naswona ti kona eka Northern na Southern Hemispheres . Maxelo eka ndzhawu leyi yasuka eka maxelo yale lwandle lawa yanga na ku cinca cinca lokuntsongo ka mahiselo xikan’we na mpfula yale henhla kuya eka maxelo ya tikonkulu lawa yanga na ku cinca cinca lokukulu ka mahiselo naswona ya omile swinene. Hi tlhelo ra meteorology, tindhawu to tala leti hisaka ti ni mimoya leyi nga kona leyi nga evupela-dyambu-vuxa.
Ku hambana ka mbango
LulamisaNtumbuluko wo kufumela wu cinca eka tinguva ta mune: ximun’wana, ximumu, ximun’wana, xixika. Ndzhawu yo kufumela nayona ya hambana kuya hi ndzhawu yin’wana kuya eka yin’wana kuya hi latitude, nkucetelo wa maboboma ya lwandle na mimoya yo kufumela yale vupela dyambu.
West Coast ya tikonkulu leri yikuceteriwa hi maboboma yo hisa ya lwandle xikan’we na mimoya yo kufumela ya West, hikokwalaho yina ndzhawu yo kufumela ya lwandle : leyi tsakamaka lembe hinkwaro, ximumu xo kufumela, xixika xo titimela ngopfu. Loko u nghena endzeni ka tiko, ntumbuluko wa tiko-nkulu wu ya wu va erivaleni: mpfula ya hunguteka hakatsongo-tsongo, xixika xa titimela naswona gamboko yi na ngopfu naswona ximumu xa hisa. Swimilani swi cinca hakatsongotsongo kusuka evupela dyambu kuya evuxeni: makhwati ya matluka yo anama ya cinca kuya eka makhwati lawa ya pfanganisiweke naswona ekuheteleleni makhwati ya coniferous.
Eka ti latitudes leti tlakukeke, xixika xa titimela swinene naswona xi lehe, ximumu xa koma naswona ku na mpfula. Ekusuhi na Tropic of Cancer, kuna ndzhawu ya Mediterranean: ximumu xo hisa & xo oma, xixika xo kufumela, mpfula yotala hi xixika na xixika. Swimilani na swona swa cinca kusuka en’walungwini kuya e dzongeni: makhwati ya coniferous ya cinca kuya eka makhwati lawa ya pfanganisiweke kutani ya hundzuka ti savannas na makhwati ya mitwa ya scrub.