Khompuyuta

Khompuyuta i muchini lowu leteriwaka to endla tinhlayo na swileriso hixinkarhana. Vuswikoti bya tikhomupyuta ku landzelela ndzayo na swileriso swo karhi hi ku longoloka, swi vuriwa Phurogiramu. Tikhompuyuta teleto titirhisiwa tanihi swiyimiso swa vulawuri eka mintirho yotala eti nkomponini to tala, nale ka michini leyi tirhisiwaka hi mani namani. Leswi swi hlanganisa michini yo toloveleka tani hi yo kufumeta swakudya, tirhimoti, tirhobhoto tale tinkomponi, kukunguhata hi ku tirhisa tikhompuyuta, na tifoni tale phakidini. Kasi na Inthaneti nayona yi fambisiwa hi ti khompuyuta leti khwekelaka na vulavurisana na timiliyoni ta tikhompuyuta tin'wana emisaveni.

Muxaka wa khompuyuta yo khomeka, yithlela yi khotseka

Kusukela khale ka khaleni, michini yo toloveleka ayitirhisiwa kufana na vuhlalu leswaku ku hlayeleriwa habyona. Ekusunguleni ka nguva ya tinkomponi, michini ya tinsimbhi a yitirhisiwa ku endla mintirho yo rharhangana ku fana na ku kongomisa neyithi leyi rhungaka. Michini leyi rharhanganeke ya gezi yi akiwile na swona yi pfunete ku endla tinhlayo to hambana hambana eka lembe xidzana ra vu 20. Michini yo sungula ya gezi leyi thlariheke yi sungule ku tirhisiwa hinkarhi wa nyimpi ya misava ya vumbirhi. Rivilo, matimba na ku olova ka matirhisele ya tikhompuyuta leti, ma kurile hi ku hatlisa loku kulu kusukela kwalano.

Hakanyingi, khompuyuta yina mbilu yin'we leyi kotaka ku endla tinhlayo (CPU), yithlela yiva na ndlela yo vekisa vuxokoxoko no byi tsundzuka. Mbilu ya khompuyuta yi kota ku endla tinhlayo to lova, yikota ku langa eka switandzaku swimbirhi, yithlela yi kota ku longoloxa no lawula mafambisele na matirhele yo karhi hikuya hi vuxokoxoko lebyi vekisiweke. Michumu yin'wana leyi tirhisiwaka na mbilu ya khompuyuta yi fana na minchumu yo letela (Bhodo yo thlava marito, Kondlo ro kongomisa, naswin'wana), Minchumu yo kombisa mbuyelo (Xikrini xa khompuyuta, na michini yo gandlisa). Michumu leyi tirhisiwaka na khompuyuta yo endla leswaku vuxokoxoko byi kota ku nghenisiwa eka khompuyuta no hlantiwa hilaha ku fanaka.

Masungulo

Hikuya hi Oxford Dictionary, matirhisele yo sungula ya rito "Khompuyuta" akuri hi lembe ra 1613 eka buku ya xinghezi leyinge The Yong Mans Gleanings leyi tsariweke hi Richard Braithwait: "Ndzi vile khompuyuta leyinene ya minkarhi, na n'watinhlayo lonkulu, naswona ndzi chiche masiku ya wena mava nomboro ntsena." Leswi aswi hlamusela munhu loyi a a tirha ku hlaya tinomboro. Rito leri riyile emahlweni ri tirhisiwa hi nhlamuselo leyi ku kondza eka malembe xidzana ya vu 20. Kusukela eka malembe xidzana ya vu 19, rito khompuyuta a ritirhiseriwa kuvula muchini lowu kotaka ku bha tinhlayo.

Online Etymology Dictionary yi pfumelana na matirhisele ya rito leringe Khu=ompuyuta hi malembe ya 1940, kuhlamusela "loyi a bhaka tinhlayo", naswona yihlamusela leswaku matirhisele ya rito raku "muchini wabha tinhlayo" risukela eka malembe ya 1897. Kasi yithlela yihlamusela leswaku matirhisele ya manguva lawa ya rito khompuyuta masukela eka malembe ya 1945, naswona ama kongomisiwa eka muchini wa Turing.