Khombo ra xitichi xa swihahampfhuka xa Tenerife

Khombo ra Rivala ra Swihahampfhuka ra Tenerife ri humelele hi March 27, 1977, loko swihaha-mpfhuka swimbirhi swa Boeing 747 swi tlumbana endleleni yo balekela eRivaleni ra Swihaha-mpfhuka ra Los Rodeos (sweswi ku nga Rivala ra Swihaha-mpfhuka ra Tenerife Norte ) exihlaleni xa Tenerife, ku nga xihlala lexi nga eSwihlaleni swa Canary swa le Spain . Leswi ku nga ni mafu ya 583, leyi i mhangu leyi khomisaka gome swinene ematin’wini ya swihaha-mpfhuka.

Ku buluka ka bomo erivaleni ra swihaha-mpfhuka ra Gran Canaria ni nxungeto wa ku buluka ka vumbirhi swi endle leswaku swihaha-mpfhuka swo tala leswi nghenaka swi hambukisiwa erivaleni ra swihaha-mpfhuka ra Los Rodeos. Exikarhi ka swona a ku ri na KLM Flight 4805 na Pan Am Flight 1736 – swihahampfhuka swimbirhi leswi katsekaka eka mhangu leyi. Hikwalaho ka leswi swihaha-mpfhuka a swi nga ri swikulu erivaleni ra swihaha-mpfhuka ra le Los Rodeos, valawuri va swihaha-mpfhuka va boheke ku kombela swihaha-mpfhuka leswaku swi paka egondzweni lerikulu ra mathekisi. Nchumu wun’wana lowu rharhanganiseke xiyimo lexi hileswaku loko va rindzele valawuri leswaku va pfula rivala ra swihaha-mpfhuka ra Gran Canaria, ku humelele nkungu lowukulu eTenerife, wu hungute swinene ku vonakala.

Loko rivala ra swihaha-mpfhuka ra Gran Canaria ri pfuriwa nakambe, hikuva gondzo lerikulu ra mathekisi ri pfaleriwile hi swihaha-mpfhuka swo tala, leswaku swi ta suka, swihaha-mpfhuka leswi haswimbirhi swa 747 a swi fanele swi khandziya thekisi eka ndlela yin’we ntsena yo balekela leswaku swi nghena endhawini leyi swi sukaka eka yona. Nkungu a wu ri wukulu lerova swihaha-mpfhuka leswi haswimbirhi a swi nga swi koti ku vonana, naswona valawuri va swihaha-mpfhuka a va nga swi koti ku vona ndlela yo balekela eka yona kumbe swihaha-mpfhuka swimbirhi swa 747. Hikwalaho ka leswi rivala ra swihaha-mpfhuka a ri nga ri na fambiselo ra radar leri nga ehansi, ndlela yin’we ntsena leyi valawuri a va kota ku kumisisa ndhawu leyi xihaha-mpfhuka xin’wana ni xin’wana xi nga eka yona a ku ri ku tirhisa swiviko swa xiya-ni-moya leswi humaka eka swihaha-mpfhuka swa swihaha-mpfhuka leswimbirhi. Hikwalaho ka ku nga twisisani kun’wana ka vuhlanganisi loku landzeleke, xihahampfhuka xa KLM xi hatlisile ku suka loko xihahampfhuka xa Pan Am xa ha ri endleleni yo balekela. Ku tlumbana loku landzeleke ku onhe swihahampfhuka leswimbirhi hi ku helela, ku dlaya vanhu va 248 eka xihahampfhuka xa KLM na 335 eka vanhu va 395 eka xihahampfhuka xa Pan Am. Exikarhi ka vaponi va 61 eka xihahampfhuka xa Pan Am a ku ri na captain, co-pilot na mininjhere wa xihahampfhuka.

Hikwalaho ka leswi mhangu leyi yi humeleleke ensin’wini ya Spain, valawuri va tiko rero va ni vutihlamuleri byo lavisisa xivangelo xa yona. Valavisisi va le Netherlands ni va le United States na vona va hlanganyerile. Vulavisisi byi kombisile leswaku xivangelonkulu xa mhangu leyi a ku ri leswaku mufambisi wa xihahampfhuka xa KLM u sukile a nga si kuma mpfumelelo ku suka eka vulawuri bya swihahampfhuka (ATC). Hambiswiritano, vulavisisi byi kombise kahle leswaku mufambisi wa xihaha-mpfhuka a nga hahanga hi vomu a nga si pfumeleriwa ku suka; kambe leswaku a a pfumela hi ku helela leswaku u pfumeleriwile ku suka hikwalaho ka ku nga twisisani exikarhi ka vachayeri va swihaha-mpfhuka ni vulawuri bya swihaha-mpfhuka. Valavisisi va Madachi va kandziyise leswi, ku tlula vatirhikulobye va le Amerika na le Spain, kambe KLM yi tlhele yi pfumela leswaku hi yona yi nga va na vutihlamuleri eka mhangu leyi, naswona khamphani ya swihahampfhuka yi nyikerile ku hakeriwa ka mali eka vahlaseriwa.

Mhangu leyi yi vile na nkucetelo lowu nga heriki eka bindzu ra swihahampfhuka, ngopfungopfu eka xiyenge xa vuhangalasi bya mahungu. Valawuri va swihaha-mpfhuka emisaveni hinkwayo va lave leswaku ku tirhisiwa ntivomarito lowu tolovelekeke eka ku vulavurisana exikarhi ka valawuri va swihaha-mpfhuka ni vachayeri va swihaha-mpfhuka, leswi hungutaka ku nga ha va ni ku nga twisisani. Exikarhi ka ku cinca, rito "ku suka" a ra ha tirhisiwi ngopfu, kambe ri tirhisiwa ntsena hi valawuri va vutleketli bya swihahampfhuka loko ku humesiwa xileriso xa ximfumo xo suka kumbe loko ku sivela xihahampfhuka ku suka. Vachayeri va swihaha-mpfhuka lava nga riki na ntokoto ngopfu va khutaziwa ku vutisa vakhandziyi va vona loko va vona ku ri ni leswi nga lulamangiki, naswona vakhandziyi va swihaha-mpfhuka va fanele va yingisela vatirhi va vona va swihaha-mpfhuka leswaku va endla xiboho lexi hlanganeke.