Japani

Japani
Ntsindza-doroba	Tokyo
Tindzimi-Ximfumo	kwalomu ka 11
Vundhzawu	377,972km2 km²
Ntsengo wavanhu	126,740,000 ab.
Kutlimbana kavanhu	336/km2 /km²

Japani ( Nippon kumbe Nihon hixi Japani; Nihongo "日本国" kumbe Nihon-koku, leswinge "Tiko ximfumo ra Japani") i tiko ra swiihlala leswi kumekeke e vuxeni bya Axiya. Tiko leri rikumeka elwandle ra Phasifiki, naswona rile dzongeni bya tiko-nkulu ra Axiya, naswona ri navalaka kusukela elwandle ra Okhotsk e n'walungu bya lwandle ra le vuxeni bya Chayina na Thayiwani e vudzongeni bya vupela dyambu.

Maletere ya xijapani ma hlamusela vito ra tiko leri leswaku i "Xihlovo xa dyambu". 日 yi yimela ni naswona yi vula dyambu, kasi 本 yi yimela hon, kumbe pon naswona yivula xihlovo. Japani hakanyingi yivuriwa "Tiko kutsivuka ka dyambu".

Japani inhlangano wa kwalomu ka swihlala swa 6,852 leswi nge henhla ka swiyenge swa misava leswinge henhla ka ridaka ro hisa. Swihlala leswikulu i Honshu, Hokkaido, Kyushu na Shikoku, leswi hlanganisaka 97% ya kuanama ka tiko ra Japani. Ntsengo wa vaaka tiko i 127 watimiliyoni naswona i tiko ra vu khumen'we hi ntalo wa vaaka tiko emisaveni. Dorobha ra Tokyo i ntsindza wa tiko ra Japani, naswona rina kwalomu ka 9.1 wa timiliyoni ta vaaka tiko. 

• umbusi : Naruhito

Mfumo na tipolitiki

Mufumi Naruhito, murhangeri wa mfumo wa sweswi, na Hosi ya Xisati Masako va hlanganyerile eka Nkhuvo wa Mfumo hi movha endzhaku ka Nkhuvo wa ku Vekiwa ka Vuhosi eTokyo hi November 10, 2019.

Japani i tiko leri nga ni vun'we ni vuhosi bya vumbiwa lebyi eka byona matimba ya Mufumi ma pimiweke eka xiphemu xa nkhuvo . Matimba ya vulawuri ematshan’wini ya sweswo ya tirhisiwa hi Holobyenkulu wa Japani na Khabinete ya yena, leyi vuhosi bya yona byi vekiweke eka vanhu va Japani. Naruhito i Mufumi wa Japani, u tlhandlamile tata wakwe Akihito loko a nghene eXiluvelweni xa Chrysanthemum hi 2019.

Muako wa Swakudya swa Rixaka

Xirho xa milawu xa Japani i National Diet, palamendhe leyi nga ni switulu swimbirhi . Yi vumbiwa hi Huvo ya le hansi ya Vayimeri leyi nga na switulu swa 465, leyi hlawuriwa hi vhoti ya vanhu endzhaku ka malembe man’wana na man’wana ya mune kumbe loko yi herisiwile, na Huvo ya le henhla ya Vakhanselara leyi nga na switulu swa 245, leyi swirho swa yona leswi hlawuriweke hi vanhu swi tirhaka titheme ta tsevu wa malembe. Ku na mfanelo yo vhota ya misava hinkwayo eka vanhu lavakulu lava tlulaka 18 wa malembe hi vukhale, na baloti ya le xihundleni eka tihofisi hinkwato leti hlawuriweke. Holobyenkulu tani hi nhloko ya mfumo una matimba yo hlawula naku hlongola Vaholobye va Mfumo, naswona u thoriwa hi mufumi endzhaku ko hlawuriwa kusuka eka swirho swa Diet. Fumio Kishida i holobye-nkulu wa Japani; u teke xitulu endzhaku ko hlula eka nhlawulo wa vurhangeri bya vandla ra Liberal Democratic Party hi 2021 . Tende lerikulu ra le tlhelo ra xinene ra Liberal Democratic Party ri ve vandla lerikulu etikweni ku sukela hi va-1950, leri hakanyingi ri vitaniwaka 1955 System .

Hi matimu hi ku kuceteriwa hi nawu wa China, fambiselo ra nawu ra le Japani ri hluvukile hi ku tiyimela hi ku tiyimela hi nkarhi wa Edo hi ku tirhisa matsalwa yo tanihi Template:Transliteration . Ku sukela eku heleni ka lembe-xidzana ra vu-19, fambiselo ra vuavanyisi ri sekeriwe ngopfu eka nawu wa vaaki wa le Yuropa, ngopfu-ngopfu eJarimani. Hi 1896, Japani ri simeke nawu wa vaaki lowu sekeriweke eka Bürgerliches Gesetzbuch ya le Jarimani, leyi ya ha tirhaka hi ku cinca loku endliweke endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Vumbiwa bya Japani, lebyi amukeriweke hi 1947, i vumbiwa bya khale swinene lebyi nga hundzuriwangiki emisaveni. Nawu wa nawu wu sungula eka huvo yo endla milawu, naswona vumbiwa byi lava leswaku mufumi a humesa milawu leyi pasisiweke hi Diet handle ko n’wi nyika matimba yo kaneta milawu. Ntlawa lowukulu wa nawu wa nawu wa le Japani wu vuriwa Tikhodi ta Tsevu . Endlelo ra tihuvo ra le Japani ri avanyisiwe hi swiyenge swa mune swa xisekelo: Huvo leyi Tlakukeke ni swiyimo swinharhu swa tihuvo ta le hansi.

Swiyenge swa vufambisi

Japani ri avanyisiwe hi swifundzha swa 47, xin’wana ni xin’wana xi languteriwa hi holobye la hlawuriweke ni huvo yo endla milawu. Eka tafula leri landzelaka, swifundzha swi hlengeletiwile hi swifundzha :

Swifundzha swa Japani leswi nga ni swifundzha swa mihlovo	Hokkaido 1.  Hokkaido	Tōhoku 2. Aomori 3. Iwate 4. Miyagi 5. Akita 6. Yamagata 7. Fukushima	Kantō 8. Ibaraki 9. Tochigi 10. Gunma 11. Saitama 12. Chiba 13. Tokyo 14. Kanagawa	Chūbu 15. Niigata 16. Toyama 17. Ishikawa 18. Fukui 19. Yamanashi 20. Nagano 21. Gifu 22. Shizuoka 23. Aichi
	Kansai 24. Mie 25. Shiga 26. Kyoto 27. Osaka 28. Hyōgo 29. Nara 30. Wakayama	Chūgoku 31. Tottori 32. Shimane 33. Okayama 34. Hiroshima 35. Yamaguchi	Shikoku 36. Tokushima 37. Kagawa 38. Ehime 39. Kōchi	Kyūshū 40. Fukuoka 41. Saga 42. Nagasaki 43. Kumamoto 44. Ōita 45. Miyazaki 46. Kagoshima 47. Okinawa

Vuxaka bya matiko mambe

Japani i xirho xa G7 na G20 .

Tiko leri nga xirho xa Nhlangano wa Matiko ku sukela hi 1956, Japani i rin’wana ra matiko ya G4 lama lavaka ku cinca ka Huvo ya Vuhlayiseki . Japani i xirho xa G7, APEC, na " ASEAN Plus Three ", naswona i mutekaxiave eka Samiti ya Asia Vuxa . I munyiki wa vuntlhanu hi vukulu emisaveni hinkwayo wa mpfuneto wa ximfumo wa nhluvukiso, u nyikerile US$9.2 wa tibiliyoni hi 2014. Hi 2024, Japani a ri ri ni tiko ra vumune hi vukulu bya vudiplomati emisaveni hinkwayo.

Japani ri ni vuxaka lebyikulu bya ikhonomi ni bya masocha na United States, leri ri hlayisaka ntwanano wa vuhlayiseki na rona . United States i makete lowukulu wa swixavisiwa swa Japani naswona i xihlovo lexikulu xa swilo leswi humaka ematikweni mambe swa Japani, naswona yi tinyiketerile ku sirhelela tiko, na tindhawu ta masocha eJapani. Hi 2016, Japani ri tivise xivono xa Free and Open Indo-Pacific, lexi vumbaka tipholisi ta rona ta miganga. Japani ri tlhela ri va xirho xa Nkulumo ya Vuhlayiseki ya Matlhelo ya Mune ("the Quad"), mbulavurisano wa vuhlayiseki wa matiko yo tala lowu pfuxetiweke hi 2017 lowu kongomisiweke ku hunguta nkucetelo wa China eka xifundzha xa Indo-Pacific, kun'we na United States, Australia, na India.

Japani ri nghenelerile eka timholovo to hlayanyana ta ndhawu ni vaakelani va rona. Japani ri kanetana ni ku lawula ka Rhaxiya Swihlala swa le Dzongeni wa Kuril, leswi tekiweke hi Soviet Union hi 1945. Ku lawula ka Korea Dzonga eka Maribye ya Liancourt swa amukeriwa kambe aswi amukeriwi tani hileswi swivuriwaka hi Japan. Japani ri onhe vuxaka na China na Taiwan mayelana na Swihlala swa Senkaku na xiyimo xa Okinotorishima .

Masocha

JMSDF Template:Transliteration ntlawa wa mudlayi

Japani i tiko ra vunharhu leri nga eka xiyimo xa le henhla xa le Asia eka Xikombiso xa ku Rhula xa Misava Hinkwayo xa 2024 . Yi tirhise 1.1% wa GDP ya yona hinkwayo eka mpimanyeto wa yona wa vusirheleri hi 2022, naswona yi hlayise mpimanyeto wa masocha wa vukhume hi vukulu emisaveni hinkwayo hi 2022. Vuthu ra tiko leri (Mavuthu yo Tisirhelela ya le Japani) ma siveriwa hi Xiyenge xa 9 xa Vumbiwa bya Japani, lexi tshikaka mfanelo ya Japani yo tivisa nyimpi kumbe ku tirhisa matimba ya masocha eka timholovo ta matiko hinkwawo. Vuthu leri ri lawuriwa hi Ndzawulo ya Vusirheleri, naswona ngopfu-ngopfu ri vumbiwa hi Vuthu ro Tisirhelela ra le Hansi ra Japani, Vuthu ro Tisirhelela ra le Lwandle ra Japani ni Vuthu ro Tisirhelela ra le Moyeni ra Japani . Ku rhumeriwa ka masocha eIraq na Afghanistan ku funghe ku tirhisiwa ko sungula ka masocha ya Japani ematikweni ya le handle ku sukela eka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava.

Mfumo wa Japani wu vile wu endla ku cinca eka pholisi ya wona ya vuhlayiseki leswi katsaka ku simekiwa ka Huvo ya Vuhlayiseki bya Rixaka, ku amukeriwa ka Qhinga ra Vuhlayiseki bya Rixaka, na ku tumbuluxiwa ka Swiletelo swa Nongonoko wa Vusirheleri bya Rixaka. Hi May 2014, Holobyenkulu Shinzo Abe u vule leswaku Japani ri lava ku tshika ku nga endli nchumu loku ri ku hlayiseke ku sukela eku heleni ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava no teka vutihlamuleri byo tala bya vuhlayiseki bya xifundzha. Hi December 2022, Holobyenkulu Fumio Kishida u tlhele a tiyisisa mukhuva lowu, a lerisa mfumo ku engetela matirhiselo ya mali hi 65% ku fikela hi 2027. Ku nonon’hweriwa ka sweswinyana, ngopfu-ngopfu na Korea N’walungu na China, ku pfuxe njhekanjhekisano mayelana ni xiyimo xa JSDF ni vuxaka bya yona ni vaaki va le Japani.

Ku sindzisiwa ka nawu

Yindlu-nkulu ya Ndzawulo ya Maphorisa ya Doroba-nkulu ra Tokyo

Vuhlayiseki bya le kaya eJapani byi nyikiwa ngopfu hi tindzawulo ta maphorisa ta swifundzha, ehansi ka vulawuri bya Ejensi ya Maphorisa ya Rixaka . Tanihi huvo ya le xikarhi yo hlanganisa ya Tindzawulo ta Maphorisa ya Swifundzha, Ejensi ya Maphorisa ya Rixaka yi lawuriwa hi Khomixini ya Vuhlayiseki bya Vaaki ya Rixaka . Xipano xo Hlawuleka xa Nhlaselo xi vumbiwa hi tiyuniti ta tindlela ta xiyimo xa rixaka to lwisana na vutherorisi leti tirhisanaka na Swipano swo Lwisana na Swibamu swa xiyimo xa ndhawu na Swipano swo Lwisana na Vutherorisi swa NBC . Varindzi va Ribuwa ra le Japani va rindza mati ya ndhawu lama rhendzeleke Japani naswona va tirhisa magoza yo veka tihlo ni yo lawula yo lwisana ni ku ngungumerisa, vugevenga bya mbango bya le lwandle, ku hlotiwa ka swiharhi, vukhamba, swikepe swa tinhlori, swikepe leswi nga pfumeleriwangiki swa matiko mambe leswi phasaka tinhlampfi ni ku rhurhela ematikweni mambe loku nga riki enawini.

Nawu wa ku Lawula Ku Va ni Swibamu ni Mabanga wu lawula hi ku kongoma vun’wini bya swibamu, mabanga ni matlhari man’wana hi vaaki. Hi ku ya hi Hofisi ya Nhlangano wa Matiko ya Swidzidzirisi ni Vugevenga, exikarhi ka matiko lama nga swirho swa UN lama vikaka tinhlayo Template:As of , nhlayo ya vugevenga bya madzolonga byo tanihi ku dlaya, ku tekeriwa vanhu, madzolonga ya rimbewu ni ku phanga yi le hansi swinene eJapani.

Timfanelo ta ximunhu

Japani ri langutane ni ku soriwa hikwalaho ko ka ri nga pfumeleli vukati bya rimbewu leri fanaka, hambileswi vunyingi bya vanhu va le Japani va seketelaka ku ringana ka vukati. I tiko leri nga hluvukangiki ngopfu eka matiko ya G7 hi mayelana na ku ringana ka LGBT. Japani ri yirisa hi nawu xihlawuhlawu xa rixaka ni xa vukhongeri ehansi ka vumbiwa bya rona . Japani ri tlhela ri sayina Ntwanano wa Matiko ya Misava wa ku Herisa Swivumbeko Hinkwaswo swa Xihlawuhlawu xa Rixaka, loko ri ri karhi ri langutane na ku soriwa hikwalaho ka ku hambanisiwa ka rixaka hi maphorisa. Japani ri le xikarhi ka matiko ma nga ri mangani lama hluvukeke lama ha hlayisaka hi nawu ni ku pfumelela hi ku hiseka ku xupuriwa ka rifu .